بازگشت مقتدرانه ايران به بازار جهاني نفت

در زمان تحريم، صادرات نفت ايران به پايين‌ترين ميزان در دهه‌هاي اخير کاهش يافته و فهرست مشتريان به حدود پنج کشور چين، هند، ژاپن، کره جنوبي و ترکيه محدود شده بود، که البته آن نيز در مخاطره کاهش بيشتر قرار داشت.
با استقرار دولت يازدهم، اوضاع تغيير کرد، مذاکرات با 1+5 به پيروزي رسيد، برجام اجرا و در گشايش‌هاي آن زنجير تحريم از پاي صنعت نفت ايران باز شد.
سرعت بازگشت نفت ايران به بازارهاي جهاني و بازپس‌گيري سهم از رقبا در بازارهاي آسيايي و اروپايي به حدي بود که شگفتي کارشناسان را به دنبال داشت و حتي عربستان که همواره در مسير بازگشت ايران به بازار بين المللي کارشکني مي‌کرد، در نهايت ناچار شد کوتاه بيايد.
شکست دسيسه به صفر رساندن صادرات نفت ايران
در دوران تحريم، صادرات نفت ايران به روزانه حدود يک ميليون بشکه کاهش يافته بود که البته بر اساس طرحي که برخي اعضاي کنگره آمريکا دنبال مي‌کردند، قرار بود ميزان صادرات نفتي ايران کاهش بيشتري يافته و به صفر برسد.
براساس اين طرح، قرار بود هر 6 ماه ٢٠ درصد از فروش نفت ايران کم شود تا اينکه به طور کامل متوقف شود.
اما استقرار دولت يازدهم و پيگيري مذاکرات با 1+5 اين طرح را به حاشيه راند، تا اينکه در نهايت، به توافق برجام و لغو تحريم‌هاي نفتي منجر شد.
بازپس‌گيري سهم بازار از رقبا
در سال‌هاي تحريم، کشورهايي که نفتي مشابه نفت ايران را توليد مي‌کردند، سهم ايران را در بازارهاي جهاني اشغال کردند که از جمله آنها مي‌توان به عربستان، عراق، نيجريه و روسيه اشاره کرد.
کاهش صادرات نفت ايران به حدود يک ميليون بشکه در زمان تحريم، فرصتي را فراهم کرده بود تا نفت «اورال روسيه» و نفت عراق و نيجريه، سهم ايران را در بازار اروپا در اختيار بگيرد؛ عربستان نيز با فراغ بال به سراغ بازار نفت ايران در آسيا و ساير بازارها رفته بود.
اما پس از اجرايي شدن برجام و رفع تحريم‌ها و آغاز بازگشت نفت ايران به بازار، اين کشورها به سرعت در مقابل نفت ايران کوتاه آمدند و مجبور به عقب نشيني شدند، به گونه‌اي که اکنون تهران توانسته است بخش عمده‌اي بازار نفت خود را در مناطق مختلف از جمله اروپا، بازپس بگيرد و ميزان توليد و صادرات خود را به دوران پيش از تحريم، نزديک کند.
بازگشت ايران به بازار نفت اروپا تنها به بازپس‌گيري سهم گذشته از بازار اين قاره محدود نشده و حتي ايران توانسته است به بازار سنتي صادرات نفت روسيه مانند لهستان نيز وارد شود.
ايران در ماه نوامبر 2016 (آبان- آذر) روزانه به طور ميانگين 710 هزار بشکه نفت به اروپا صادر کرد که بيشترين سهم را کشورهاي فرانسه، اسپانيا، يونان، ايتاليا، لهستان، روماني و هلند داشتند.
بازگشت سريع ايران به بازار نفت
بازگشت ايران به بازار نفت مي‌توانست به صورت تدريجي انجام شود، اما مديريت صنعت نفت با اتخاذ تمهيدات لازم، بازگشت مقتدرانه و سريع به بازار نفت را از روز اجراي برجام و رفع تحريم‌ها به مرحله اجرا گذاشت.
بدين ترتيب، با وجوه محدوديت‌هاي داخلي و فشارهاي سياسي و اقتصادي گسترده خارجي، توليد و صادرات نفت در کمتر از چهار ماه به سطح قبل از اعمال تحريم‌ها بازگردانده شد. در مقابل برنامه ايران براي بازگشت سريع به بازار نفت، کارشکني‌هايي از طرف عربستان و متحدانش انجام شد، حتي اين کشورها، سعي در ايجاد اخلال در جريان مذاکرات هسته‌اي کردند.
اما، فشارهاي سياسي يکجانبه و چند جانبه براي تغيير سياست ايران موثر واقع نشد، تهران در مقابل فشارهاي وارده، به صورت علني از کشورهايي که با اعمال تحريم‌ها، سهم ايران را از بازار نفت تسخير کرده بودند، خواست به جاي فشار بر ايران براي افزايش ندادن فوري توليد، صادرات و توليد خود را کاهش داده و با ايران براي گرفتن سهم خود از بازار همکاري کنند.
اصرار رقباي نفتي بر سياست غيرمنصفانه خود در قبال ايران از يک سو و مقاومت منطقي ايران از سوي ديگر، زمينه کاهش بيشتر قيمت نفت را فراهم کرد.
با رفع تحريم‌ها و اجراي سياست نفتي ايران براي افزايش سريع توليد و صادرات بدون توجه به شرايط بازار، راهبرد فشار کشورهاي نفتي به رهبري عربستان براي اعمال فشار بيشتر شد و اين فشار به صورت هدفمند در قالب فشار جمعي و آنهم در بر مبناي طرح فريز نفتي دنبال شد.
ايران با شرکت نکردن در اجلاس فريز نفتي دوحه در اواخر فروردين ماه 95، با وجود حمايت کلي، خود را از شمول آن خارج کرد و بدين ترتيب طرح عربستان را ناکام گذاشت.
شکست نشست دوحه اگر چه از سوي عربستان به پاي ايران گذاشته شد، اما اين شکست نه تنها موجب کاهش قيمت نفت نشد، بلکه قيمت نفت از 33 دلار در هر بشکه به 45 دلار در يک دوره يک ماهه افزايش يافت.
در واقع اين بازار و کشورهاي ديگر توليدکننده بودند که خود را با نفت ايران هماهنگ کردند. بازار از بازگشت ايران استقبال کرد و در مقابل، کشورهايي همچون عربستان در مقابل مواضع منطقي و واقع بينانه ايران عقب نشيني کردند. در پرتو اين سياست بود که ايران توانست با وجود همه مشکلات و فشارها جايگاه و موقعيت خود را در کمترين زمان در بازار جهاني نفت تثبيت کند.
بارفع تحريم‌ها و گشايش‌هاي برجام از بهمن ماه 1394 ، افزايش توليد و صادرات نفت ايران کليد خورد و در يک دوره زماني چهار ماهه توليد به حدود چهار ميليون بشکه و صادرات نفت نيز از کمتر از يک ميليون بشکه به بيش از 2 ميليون بشکه افزايش يافت.
طولاني شدن فهرست مشتريان نفت ايران در پساتحريم
پس از اجراي برجام و گشايش‌هاي آن، شاهد تغييرات اساسي در فهرست خريداران نفت ايران هستيم. درحالي که در دوران تحريم اين فهرست بسيار کوتاه شده بود و به چند کشور آسيايي محدود بود، اکنون و در آغاز زمستان 1395، درکنار خريداران جديد آسيايي، 15 شرکت اروپايي به آن افزوده شده است که روزانه 700 هزار بشکه نفت ازايران خريداري مي‌کنند.
هم‌اکنون عمده خريداران اروپايي نفت ايران شامل شرکت‌هاي توتال فرانسه، ساراس ايتاليا، هلنيک پتروليوم يونان، لوک اويل روسيه، سپساي اسپانيا، اني ايتاليا و تاپراش ترکيه است که قراردادهاي بلند مدت با شرکت ملي نفت ايران امضا کرده‌اند.
در يک سال اخير به طور ميانگين روزانه 160 هزار بشکه نفت توسط توتال فرانسه، 60 هزار بشکه توسط هلنيک پتروليوم يونان،30 تا 65 هزار بشکه ازسوي ساراس، حدود 80 هزار بشکه توسط لوک اويل روسيه، 60 هزار بشکه از سوي «سپسا» اسپانيا و حدود 150 هزار بشکه نفت توسط «توپراش» ترکيه خريداري شده است که پيش‌بيني مي‌شود اين روند براي سال 2017 ميلادي هم تمديد شود.
به تازگي شرکت ملي نفت ايران قرارداد ١٠٠هزار بشکه‌اي فروش نفت با شرکت اني ايتاليادر سال ٢٠١٧ ميلادي امضا کرده است که از ابتداي ژانويه (دي ماه) سال جديد ميلادي اين قرارداد هم عملياتي شد.
در کنار قراردادهاي بلندمدتي که به آنها اشاره شد، برخي شرکت‌هاي بزرگ نفتي اروپايي نيز اقدام به واردات نفت خام از ايران به صورت تک محموله کرده‌اند که شامل «او‌ام وي» اتريش، «اني» ايتاليا، «لوتوس» لهستان، «پي کي ان اورلن» لهستان، «‌ام او ال» مجارستان، «شل» و «بي‌پي» انگليس، «ويتول» سوييس و «رپسول» اسپانيا است.
افزايش درآمدهاي نفتي
درماه‌هاي اخير، صادرات نفت و ميعانات گازي ايران از يک ميليون و 200 هزار بشکه به سطح 2 ميليون و 900 هزار بشکه افزايش يافته است که بر اساس آن، مقام‌هاي رسمي‌از افزايش ماهانه 3.3 ميليارد دلاري درآمد نفت در ماه‌هاي اخير خبر داده‌اند.
بر اين اساس، درآمد نفتي ماهانه کشور از حدود يک ميليارد دلار در قبل برجام به حدود 3.3 ميليارد دلار رسيده است.